19 mei 2025

Luidklok Agneskerk Cothen van 1478

Het bestuur en deskundigen van het Klokkenluidersgilde hielden in het kader van de beschrijving van Nederlandse kerkklokken en de instandhouding van de klok- en luidcultuur, een inspectie in de kerk. 
Het ging om een inventarisatie van de klok die oud heet te zijn, maar nooit eerder werd onderzocht en beschreven.
Toen de mannen de klok van dichtbij zagen, sprong het enthousiasme van hen af: “Het is er een!” De klok in de Agneskerk “is er zonder twijfel een van Steven Butendiic, dé klokkengieter uit de 15e eeuw”.

Op de bronzen klok staat een opschrift in gotische letters en een adelaar:
+ MARIA  MATER  DOMINI  STERNE  PATRIS  FILII + ANNO  DOMINI  (+)  M  CCCC  LXXVIII

Het jaartal van gieten is 1478. Maar ook de tekst laat zien dat duidelijk sprake is van een klok van voor de reformatie.
De klok verkeert na 547 jaar nog ‘in uiterst gave toestand’. Echter de leren gesp van de roestige zware klepel is erg verdroogd en in de loop der tijd wel eens vervangen maar door lang gebruik uitgelubberd. De klepel is origineel maar zwaar aangetast door roestvorming.  De klokkenstoel is nog in orde, maar vraagt om een restauratie.
Aan de moeten aan de binnenzijde van de klok was te zien dat de klok wel eens over de kop geslagen is bij het luiden. Iets waarvan de experts zeiden dat het behoorlijk gevaarlijk is.

De klankstructuur
De klok is ietsje uit verhouding tot de traditionele standaard. Een verschil van ~7 mm. is slechts ~1 %  van de diameter. Verwaarloosbaar? Neen! De wanddikte van de klok blijkt ~7 mm. te groot, wat op de tekentafel betekent dat de klok ~ 15%  te ‘zwaar’ werd getekend. Bij het uittekenen en berekenen van het klokprofiel op ware grootte speelde mee dat een ervaren meester als Butendiic ‘op zicht’ al kon zien dat het goed was… Bij een kleine klok gaat dat gemakkelijker dan bij een grote klok, echter bij een kleine klok zijn ‘werkfouten’ relatief véél groter en leiden tot sterke klankafwijkingen.
Die klankafwijkingen werden gevonden in een véél te lage priem (karakteristiek) en een hoorbaar te hoge grondtoon. Echter wie de klok hoort, wordt ‘geraakt’ door de klankschoonheid. Juiste deze muzikale ervaring is van belang, tijdloos…   
Met moderne middelen kunnen we de klok op een draaibank ‘stemmen’ door haar wanddikte terug te brengen naar het Middeleeuwse Butendiic-ideaal’. Dan zal de klok aan volume inboeten. Een geschoold gehoor zal kunnen opmerken dat dat ‘zuiverder’ is … maar wat is dat alles waard ? Niets… omdat we de klok al ruim vijf eeuwen als fraai wordt ervaren, het oudste klinkend ‘object’ in Cothen, wellicht ooit gehoord door Bisschop David van Bourgondië op doorreis…
Feitelijk stuiten we hier op de ambachtelijke praktijk van een meester-klokgieter in de late 15de eeuw, die met deze klok één van zijn meesterwerken leverde, een kleine klok maar hoe verfijnd…

Vervolg
Over de klok en de geschiedenis is natuurlijk nog meer te vertellen. Het klokkenluidersgilde is graag bereid om een keer een lezing in de kerk te houden over de klok en zijn gieter en dan de klokkenluiders van Cothen nog een keer aanwijzingen te geven voor verantwoord luiden van zo'n oude middeleeuwse klok.
Er zijn beeld- en geluidsopnamen gemaakt. Deze zullen met een beschrijving op de vers geïntroduceerde en nog niet toegankelijke Klokkenwiki worden geplaatst.
Ik heb gevraagd om de bevindingen, beschrijving en opnamen. Die komen onze kant nog op. Ook wordt ons de weg gewezen naar mogelijke fondsen voor restauratie om dit kleinood goed in stand te houden. 
Het was een bijzondere belevenis voor Dik en mij om deze klokkenliefhebbers te ontvangen.

Andreas Reigersman

Legenda bij opschrift
(kr) +   MARIA  MATER  DOMINI  STERNE  PATRIS  FILII +  ANNO  DOMINI  (+)  M  CCCC  LXXVIII   (bl) 

    +       Locatie ‘butendiic’-wijdingskruis 
    (+)    soort pattéekruis of Tatzenkeuz met knop in het midden.
    (bl)   traditioneel bladmotief (blad-op-steeltje-met-zijtakje). 
    (kr)   Beeldje Christus-aan-het-kruis. Onder het Christusbeeldje staat een tweekoppige adelaar, zoals te Utrecht 1479, Werkhoven 1480, en Gorinchem 1481
    De ‘S’ in sterne  is de traditionele ‘lange’ of ‘stok’-s.

Met dank aan Sjoerd van Geuns voor zijn tekstuele inbreng.

 
terug

Livestream

Via deze link kunt u onze diensten volgen via de livestream.

Agenda

Zondagsdienst

zo 29 jun 2025 om 10:00 uur

Zondagsdienst, na afloop gemeentemaaltijd

zo 06 jul 2025 om 10:00 uur

gezamenlijke dienst met WbD in de kerk in Cothen

zo 13 jul 2025 om 10:00 uur

gezamenlijke dienst met WbD in de Grote Kerk te WbD

zo 20 jul 2025 om 11:00 uur

Collectes

Klik hier voor de collectes van 25 mei tot en met 20 juli 2025

Contact

Contact opnemen met onze gemeente?
info@protestantsegemeentecothen.nl.

Volg ons op

    
                            

Website

Heeft u tips, ideeën, suggesties voor deze website?
Mail naar de webmaster.

×